Fil Hastalığı (Lenfödem) Nedir?
Kol ve bacakların şişmesi ile kendini belli eden fil hastalığı (lenfödem), bağışıklık sisteminin bir parçası olan lenf bezlerinde oluşan tıkanmalara bağlı olarak ortaya çıkar. Hücreler arası boşlukları dolduran sıvının miktar olarak dengede kalabilmesi için sürekli olarak süzülmesi ve kan dolaşımına karışması gerekir. Lenf sıvısı olarak adlandırılan bu sıvı lenf sistemi tarafından kontrol edilir. Lenf bezleri, kanalları veya düğümlerinde oluşan hasarlara ve doğumsal anomalilere bağlı olarak hücreler arası sıvı miktarının dengesinde bozulmalar oluşabilir. Lenf bezlerinde oluşan tıkanıklıklar lenf sıvısının boşaltılmasını olumsuz etkileyerek kol ve bacaklarda sıvı birikimine, dolayısıyla da şişliklere neden olur. Bu durum fil hastalığı olarak adlandırılır. Lenfatik sistemin düzgün çalışmaması sonucunda oluşan lenfödem kronik uzun süreli bir durumdur. Belirtilerin ortaya çıkışından sonra kısa bir süre içerisinde teşhis edilerek tedaviye başlanmaması durumunda hastalık kötüleşebilir.
Fil Hastalığı (Lenfödem) Belirtileri Nelerdir?
Lenfödemin en belirgin semptomu olan şişlik, vücudun birçok bölgesinde ortaya çıkabilse de genellikle kol ve bacakları etkiler. Bu nedenle her zaman kullanılan giysiler, ayakkabılar, yüzük ve kol saatlerinin dar gelmesi lenfödem hastalarında en yaygın görülen sorundur. Ortaya çıkan şişlikler hastalığın başlangıç aşamalarında geçici olabilir, gün içerisinde etkisi artıp azalabilir. Fakat tedavinin geciktirilmesi durumunda belirtiler de ağırlaşarak oluşan şişlikler daha kalıcı ve rahatsız edici hale gelebilir. En temel lenfödem belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Parmaklar ve parmak araları da dahil olmak üzere kol ve bacakların bir kısmının veya tamamının şişmesi
- Ağrı ve rahatsızlık hissi
- Vücutta ağırlık ve sıkılık hissi
- Hareket kabiliyetinin kısıtlanması
- Derinin sertleşerek kalınlaşması (fibrozis)
- Tekrar eden enfeksiyonlar
- Ciltte kıvrımların oluşumu
- Siğil benzeri oluşumlar
- Deriden sıvı sızması
Lenfödeme bağlı olarak oluşan şişlikler, kişiyi çok fazla etkilemeyen değişikliklerden uzuvların hareket kabiliyetinin tamamını kısıtlayabilecek ciddi boyutlara kadar ulaşabilir. Belirtilerin şiddeti hastadan hastaya değişkenlik gösterir.
Fil Hastalığı Neden Olur?
Fil hastalığı temelde lenf sıvısının kan dolaşımına girmek yerine çeşitli nedenlerle deri altına yayılması sonucunda oluşur. En yaygın oluşum nedeni lenf bezlerinin kanser tedavisinin bir parçası olarak çıkarılmış olmasıdır. Kanser hastalarında kötü huylu hücrelerin oluşturduğu tümörlerin lenfatik damarları tıkaması sonucunda lenf sıvısının akışının engellenmesi ile de lenfödem tablosu ortaya çıkabilir. Bunun dışında fil hastalığının oluşumunda rol oynayan faktörler şunlardır:
Kanser sonrasında görülen ışın (radyasyon) tedavileri
Bazı ameliyatlar sonucunda lenf yollarının hasara uğraması
Mantar hastalıkları
Travmalar
Enfeksiyonlar
Sivrisinekler aracılığıyla bulaşan parazitler
Lenf sisteminin yapısına ilişkin kalıtsal hastalık ve anomaliler
Tedavide amaç, şişliği indirmek ve tekrar oluşmasını önlemeye çalışmaktır. Bunun için öncelikle doğru cilt bakımı yapılmalıdır. Kola veya bacağa uygun nemlendirici günde iki kez aşağıdan yukarı tek yönde uygulanmalıdır.
Elle yapılan lenf drenajı tedavide oldukça önemlidir. Lenf drenajı, bu konuda eğitim almış deneyimli kişilerce uygulanmalıdır.
Bundan sonraki aşama bandajlamadır. Çevre farkı fazla ise (iki kol veya bacak arasında 2- 2.5 cm) bandaj tedavisi başlanır. Yapılan bandaj tedavisi ve kullanılan malzeme özelliklidir. Kısa germeli bandaj ile çok katlı bir uygulama yapılır.
Çevre farkı istenen sınırlara indiğinde, basınç giysisine geçilir. Tedavide ayrıca basınç pompaları (pnömatik kompresyon cihazları) ve egzersizlerden yararlanılır. Egzersizler, takip döneminde tedavinin parçası olarak ve sonrasında da koruyucu amaçlı mutlaka yapılmalıdır.
